کشف و پیدا کردن قطعه‌هایی از کهن‌ترین بافته نساجی که می‌توان آن را فرش نامید اما با نوع امروزی فرش بسیار متفاوت است مربوط به دوران هخامنشی است . تصاویر و نگاره‌های بکار رفته در بافت تجلی گر نمادهای دوران هخامنشی بوده و شباهت زیادی به نقاشی‌های روی ستون‌های تخته جمشید دارد . این فرش کهن در گور یخی یکی از پادشاهان مغولستان یافت شده و احتمال می‌رود که در ایران بافته شده و طی دوران‌های جنگ توسط مغول‌ها به غارت برده شده است . قالی پازیریک نامی است که بر این بافته ارزشمند نهاده‌اند . نام پازیریک شاید در زبان امروزی ما رایج نباشد اما ازآنجا که طبق ضرب المثل معروف " هیچ کار قدیمی ها بی حکمت نیست " قطعاً نام نهادن برای هر طرح و فرش هم فلسفه خاص خود را داشته است . امروز اکثر فرش ها با نام طرح و نقشه یا نخ خاب بکار رفته در بافت نام گذاری می شود و شنونده می تواند با شنیدن نام محصول در مورد برخی از ویژگی‌ها حدس بزند . اما نام‌های قدیمی که تعدادشان هم کم نیست و از سالیان دور در ایران بافته و پرداخته می‌شدند ، نام‌هایی داشته‌اند که در این فرصت می‌خواهیم به بررسی آن‌ها بپردازیم .

نمادها و نشانه شناسی در فرش ایران

در هنر فاخر فرش بافی ایران زمین نشان داده است که در یک هنر هرچه از نظرها پنهان بماند و مورد توجه قرار نگیرد  روحی و عاطفی است که خلق کننده اثر با اثر برقرار می کند . در هنر فرش از آنجایی که مراحل تولید متعدد بوده و به خاطر تخصصی بودن هر مرحله را افراد خاصی انجام می‌دهند لازم در وجود تمام افراد حس هنر دوستی وجود داشته باشد . یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بافته‌های سنتی با بافته‌های غربی در همین موضوع است . طرح‌های سنتی در نقوش ایرانی در طول سال‌ها نشان داده است که اصالت فرش عامل مهمی در ماندگاری است هر نقش و نگاره در طرح سنتی معنای خاص خود را دارد  از همین رو در فرش های شرقی که توسط کشورهای ایران ، ترکیه ، هند و افغانستان به‌صورت انبوه تولید می‌شود هر نقش به نمادی در جهان مبدل گشته است ، اعتقادات مذهبی ، باورهای قدیمی در مورد افسانه‌ها ، اعتقادات سنتی ، آب و هوای محل زندگی ، طرز فکر و نگرش و غیره از مواردی است که به‌طور مستقیم بر نگاره‌ها تأثیر می‌گذارد .

طرح فرش شاه عباسی

علت نام گذاری فرش متناسب با طرح‌های بکار رفته در آن و دوره تاریخی بافته شده است ، وجود گل‌هایی که به نام شاه عباسی مشهور شده است نمادی از زمان دوران شاه عباس است که خاستگاه این نگاره توسط هنرمندان همان دوران بوده است . متن حاشیه‌های فرش با شاخه و برگ‌ها پوشیده شده است و در کنار ان و اسلیمی‌ها و ختائی‌ها در متن  زیبایی حاشیه را بیشتر کرده است . نقشه اصلی فرش از همین حاشیه قابل تصور است . طرح های شاه عباسی را به چند گروه فرعی تقسیم می کنند . هر طرحی که در آن گل های شاه عباسی وجود داشته باشد ، در این دسته و یکی از گونه های افشان ، لچک ترنج ، ترنج دار ، درختی ، جانوری ، شیخ صفی ، طره دار سلسله ای ، شاه عباسی تصرفی ، ترنجی طره دار ، بوته ای و لچک ترنج کف ساده قرار می گیرد . در حال حاضر این طرح ها به تعداد محدود در کارخانجات قم و با نام های امروزی تولید می شوند .

فرش طرح اسلیمی

شکل اصلی طرح اسلیمی مربوط به شاخه های دورانی که در میان برگ ها در تمام سطح فرش پخش شده اند می‌گردد . طرح اسلیمی برگرفته از درختان و گیاهانی است که در دوران خاصی در مناطق کوهستانی کشور بسیار مورد کشت و بهره برداری بوده اند امام کم کم به علت تغییرات آب و هوا و گرمایش جهانی از بین رفته و گونه های محدودی از آن ها باقی مانده است . طرح اسلیمی انواع بسیار زیادی دارد و معمولا در طرح ها و نقشه های مختلف تعداد ی از گیاهان اسلیمی به کار گرفته شده است . از معروفترین اسلیمی هایی که می توان نام برد ، اسلیمی دهن اژدر است ، طرح به شدت فاخر که نماد قدرت و توانایی ایرانیان است و طرح اولیه آن مربوط به افسانه های قدیمی ست . در طرح اسلیمی دهن اژدر ، انتهای هر شاخه از طرح به دو بخش متقارن منشعب شده و به صورت فک اژدها طراحی شده است .

همچنین روی ساقه و شاخه‌ها جوانه‌هایی زده شده که همین جوانه‌ها به شاخه تبدیل شده و در نقطه ای منشعب می‌شوند در واقع می توان گفت تعداد کمی ساقه در ابتدا وجود داشته اما با انشعاب زیاد خود توانسته است کل فضای فرش را پر کند . جوانه ها جنبه تزئین دارد و میتواند با کم و زیاد شدن نقشه را شلوغ با خلوت جلوه دهد . ریشه واژه اسلیم در زبان کهن به معنای جوانه بوده است اما وارد هنر اسلامی و اعتقادات دینی شده است به گونه ای که در طرح کف پوش های مکان های مقدس از شاخه و برگ های اسلیم استفاده می شده است . از انواع طرح های اسلیمی می توان از اسلیمی بندی ، اسلیمی شکسته ، اسلیمی دهن اژدر ، اسلیمی لچک ترنج ، اسلیمی ترنج دار و اسلیمی ماری نام برد . در حال حاضر تولیدات اسلیمی در شهرهای کاشان ، تبریز و نطنز رونق دارد .

فرش طرح افشان

طرح افشان نیز دارای گل ها و شاخ و برگهای فراوانی است که بدون نظم خاصی و بصورت پراکنده سطح فرش پراکنده شده اند علت نام گذاری افشان نیز از همین بی قاعدگی و افشان بودن طرح آمده است و برعکس فرش های موجود که اجزا و اشکال منظم ، به هم پیوسته و مرتبط دارند ، نیست . به همین علت طرح افشان توانسته در تنوع و تغییرات زیادی  تولید شده و روانه بازار شود به گونه ای که ده ها طرح اصلی و فرعی وجود دارند که در گونه افشان جای می گیرند . از جمله فرش های افشان می توان به موارد زیر اشاره کرد : افشان اسلیمی ، افشان ختائی ، افشان بندی ، افشان شکسته ، افشان گل اناری ، افشان شاه عباسی ، افشان شاخه پیچ ، افشان دسته گل ، افشان حیوان دار و افشان ترنجدار .

فرش طرح بته جقه

طرحی بسیار فاخر ، کهن و زیبا که نه تنها در فرش بلکه در کاشیها و معماری ، پارچه ها ، سرامیک ، گچ بری ها و غیره از طرح کمک گرفته شده است و به عبارتی نماد قدمت و اصالت شنایع دستی ایران است . در طرح هایی که دارای اشکال بته جقه هستند بته های زیبا در اندازه ها و رنگهای مختلف به چشم می خورد که عموما به رنگ های قرمز قهوه ای تیره هستند . معروف ترین بته جقه ها عبارتند از بته جقه ، بته شاخ گوزن ، بته ترمه ، بته سرابندی ، بته خرقه ای ، بته قلمکار اصفهان ، هشت گل ، بته کردستانی یا هشت بته ، بته میر شکسته ، بته لچک ترنج ، بته سنندج ، بته افشاری و بته بازوبندی و بوته بادامی . تفاوت بته جقه ها با نگاهی گذرا مشخص نمی شود اما با دقت می توان دید در ظرافت های خاصی انواع بته ها با یکدیگر متفاوت هستند .

در حال حاضر هم از نگاره های قدیمی حتی در طراحی های فرش ماشینی مدرن و فرش ماشینی طرح سنتی کمک گرفته می شود و حتی کشور ترکیه به دنبال بکار گیری مجدد طرح های سنتی ایرانی در بافت های خود است . بسیاری از تولید کنندگان فرش ماشینی در کنار طرح های مدرن و باب سلیقه روز به تولیداتی با طرح ها سنتی نیز مشغول هستند چراکه طرح های سنتی هرگز جایگاه خود را در بین مردم از دست نمی دهند . شرکت تولیدی کاشان فرش از جمله شرکت های نامی است که انواع طرح های مدرن و سنتی را تولید کرده و علاوه بر عرضه به بازار در سایت رسمی خود بارگذاری می کند تا مشتریان بتوانند با مراجعه به سایت و بدون صرف زمان و هزینه از طرح ها دیدن نمایند و بصورت آنلاین از محصولات خریداری نمایند . کاشان فرش این امکان را فراهم کرده که خریداران پس از مشورت با کارشناسان و خبرگان بصورت آنلاین یا تلفنی خرید محصول را بصورت اینترنتی انجام داده و در کمترین زمان ممکن محصولی باب سلیقه خود درب منزل تحویل بگیرند .