در هنر فرشبافی نقشه یک بخش تاثیر گذار و به عبارتی اساسی ترین بخش کار به شمار می آید. در کنار مسائل و عوامل مهمی که اعتبار و ارزش یک فرش را شامل می‌شوند اصالت و هویت یک فرش از روی نقشه آن فهمیده می شود. هر قوم یا مردمی دارای فرهنگ مخصوص به خود هستند که با مطالعه، بررسی و شناخت آن می‌توان آن قوم را از اقوام دیگر تشخیص داد. نقشه فرش هم مثل کتاب، فرهنگ یک قوم را به سادگی و زیبایی هرچه تمام تر برای ما بیان می کند و روشن می سازد؛ به عبارتی دیگر هرگاه بفهمیم که ریشه این نقوش از چه مکان و چه تاریخی سرچشمه گرفته است آنگاه می توانیم به ریشه این نقوش و عجین بودن آن با فرهنگ آن قوم بپردازیم. فی الحال با توجه به گستردگی هنر فرشبافی این سوال پیش می آید که کدام مردمان یا چه ملتی در چه زمان و تاریخی توانسته است که اولین نقوش روی فرش را پیاده کند؟

1- تاریخ اولین فرش

شاید پاسخ دادن به این سوال بسیار سخت و یا حتی غیرممکن باشد چون هیچ سند دقیق و روشنی در مورد اینکه اولین فرش در چه زمان و مکانی بافته شده است در دسترس انسان امروزی نیست. چیزی که قطعی است این است که به وجود آمدن فرش به شکل امروزی نیاز به یک سیر تکاملی بلندمدت دارد؛ زیرا نمی توانیم قبول کنیم که انسان به یکباره به این تکنیک رسیده باشد تا بتواند آثار ارزشمندی را خلق کند. بنابراین باید در این خصوص به بافت هایی که از نظر تکنیکی در سطح پایین تری قرار دارند توجه کنیم و آنها را مورد ملاحظه قرار دهیم. شاید اولین زیرانداز بافت دست انسان را بتوان "نمد" نامید. نمد از در هم فرو رفتن پشم ها به وسیله فشار به وجود می آید. همچنین با توجه به شواهد و قرائن موجود و آثار باقیمانده از زندگی انسانها و تمدن های قدیمی بتوان ابتدایی ترین نوع بافت به شکل امروزی را پارچه گریم دانست. از طرف دیگر با تحول تکنیکی که این دست بافته ها در طول تاریخ داشتند فرش پرزدار متجلی شده است. البته قالی پرزدار نیز سیر تحول و تکامل خواص را در طول تاریخ گذرانده تا به شکل امروزی در آمده است.

2- تاریخ نقشه فرش

نقش فرش نیز به عنوان یک بخش مهم و جداناپذیر از قالی سیر تحول و تکامل طولانی را پشت سر گذاشته است. آنچنان که نمی توان تاریخ دقیقی برای بافت اولین قالی تعیین کرد زمان مشخصی را نیز نمی‌توان برای اولین نقش قالی در نظر گرفت؛ اما با استناد به سابقه ی هنر رسم و نقاشی و بررسی ها و تحقیقات دانشمندان در مورد نقش فرش می توان حدس‌هایی زد. این که چه طرحی روی قالی پیاده شود برگرفته از ذهن طراح یا بافنده طرح است.

از طرفی دیگر نقاشی به عنوان یکی از اولین هنر های انسان به شمار می رود. همچنین تاریخ این هنر به زمان قبل از تاریخ می رسد که در آن انسان با رسم نقشه های مختلف عقاید و نظریات خود را با آن بیان می کرده و بدین ترتیب در یک ملت یکسری نقوش و رسم ها به عنوان نماد فرهنگی هنری اهمیت پیدا می کنند و به مرور زمان توسط نقاشان و حتی هنرمندان رشته های مختلف مورد توجه قرار می گیرند. از جمله آنها می توان به هنرمندان بافنده اشاره کرد که از این امر پبروی کرده و این نقش ها را روی دست بافته های گوناگون منتقل می‌کردند. از آنجا که این نقوش در نزد ملل مختلف دارای خصوصیات خاص فرهنگی آن ملت بوده است می توان با پرداختن به این خصوصیات هنر و تفکر هنری مردم یک کشور را از کشوری دیگر تمایز داد و آن را یک امر منحصر به فرد دانست.

هنر قالی بافی یک هنر تکامل یافته، سطح بالا و تاثیر پذیرفته از هنرهایی مثل گچبری، سفالگری، فلزکاری و سنگ تراشی است. همچنین این نکته را می دانیم که هنرمندان این رشته های هنری از زمان های گذشته با رسم نشانه ها بر روی آثار خود اسناد تاریخی با ارزشی را برای آیندگان بر جای گذاشتند. هنرمندان قالیباف نیز تحت تاثیر همین نقوش و با الهام گیری از آنها فرشهای خود را زینت بخشیدند. هرچند فنا پذیر بودن فرش به دلیل جنس مواد مصرفی آن باعث شده تا بتوانیم به اولین قالی های تولید شده ساخته دست بشر دست یابیم اما می‌توانیم از روی آثار دیگر هنری یاد شده نقوش رایج در آن زمان را مورد بررسی قرار دهیم.

در پایان این سوال برای ما پیش می آید که چه عامل یا عواملی باعث می شوند تا نقشه ها در نزد اقوام مختلف با هم متفاوت باشند؟
در پاسخ به این سوال می توان گفت که ذهن خلاق یک هنرمند خواسته یا ناخواسته تحت تاثیر محیط فرهنگی اطراف خود قرار میگیرد و در واقع هنرمند احساسش را تحت تاثیر این عوامل از خود بروز میدهد. عواملی مثل محیط زندگی (از لحاظ آب و هوا، شرایط اقلیمی و ...) و فرهنگ (به عنوان مجموعه ای از آداب و رسوم، مذهب، باورها، خرافات، افسانه و ...) .